ԲՈՒԴԴԱՅԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆ

Բուդդայակնությունը կրոն է, որը ծագել է Հնդկաստանում, Քա․ 5րդ դարում։ Այդ ժամանակքայքայվում էին տոհմատիրականհարաբերությունները և Գանգեսի հովտումձևացվորվում էին ստրկատիրականպետություններ։ Կրոնի հիմնադիրն է ՍիդհարտեաԳաուտաման կամ Բուդդան։ «Բուդդա» բառըսանսկրիտ լեզվով նշանակումէ «պայծառացած»։Բուդդան Շակյա գերդաստանի Շուդհոդանաթագավորի որդին էր։ Նա ծնվել է մոտավորապես մ․թ․ա․ 567թ-ին։ 

Համաձայնառասպելների նրա հայրը նրան թույլ չի տվել դուրս գալ պալատից, որպեսզի նա ոչմի հոգս չունենա։ Նա ապրել է անհոգ կյանքով, ամուսնացել է իր սիրած աղջկահետ և ունեցել է մեկ երեխա։ Մի օր Սիդհարտեա Գաուտամային հաջողվում էդուրս գալ պալատից և նա հանդիպում է ունենում բորոտի, ծերունու հետ ևտեսնում է թաղման արարողություն։ Մինչ այդ նա չգիտեր, որ աշխարհում կահիվանդություն, ծերություն, մահ, բայց այդ օրը նա իր սեփական աչքերով տեսնումէ դրանք։ Հետո նա հանդիպում է մի աղքատ ճգնավորի, ում այս կյանքից ոչինչպետք չէ։ Քանի որ Սիդհարտեա Գաուտաման հոր պատճառով մինչև 29տարեկանը ոչինչ չեր տեսել, բացի լավ կյանքից և չէր ունեցել ոչ մի դժվարություն,հավանաբար այդ ամենի արդյունքում նա չէր էլ փորձել մտածել կյանքի իմաստիմասին և այս ամենը տեսնելով նա ցնցվում է։ Նա սկսում է մտածել կյանքի իմաստիմասին։ 29 տարեկանում Սիդհարտեա Գաուտաման փախչում է պալատից ևմիանում թափառական ճգնավորներին։ Նա վեց տարի անցկացնում է նրանց հետխորը մտածմունքների մեջ։ Նա 35 տարեկանում դառնում է Բուդդա՝ լուսավորված,արթնացած։ Դրանից հետո նա 45 տարի քարոզում էր իր ուսմունքը։

 Բուդդայի աշակերտների թիվը գնալով մեծանում էր։ Նրանք միանում էինսանգհաներին, որոնք բուդդայական համայնքներ էին, որոնք էլ հետագայումձևավորում են բուդդայական վանքեր։ Բոլոր ուղղություններով Բուդդանուղարկում է իր առաքյալներին, ովքեր պետք է քարոզեն իր ուսմունքը։ ՇատերըԲուդդայի աշխարհիկ աշակերտներն են դառնում։ Բուդդայականությանն ենդիմում նաև բրահմայականները։ 40 տարի առաքելական աշխատանք ծավալելուցհետո Բուդդան հասկացավ, որ եկել է այն ժամանակը, որպեսզի ազատվի իրմարմնից և հասնի նիրվանային՝ բացարձակ ազատությանը։ Նա իր կյանքի վերջինժամերը օգտագործեց վանականներին խորհուրդներ տալով։ նրա վերջին բառերնէին․ «Կենցաղի հարցերն անցողիկ են, պայքարե՛ք ձեր ազատության համար»։Բուդդան մահացավ 80 տարեկան հասակում՝ Հնդկաստանի Կուշինագարում։

Գոյություն ունեն բուդդայական 2 խոշոր ուղղություններ՝ հինայան, որը փրկվելուհնարավորություն է տալիս միայն վանականներին, և մահայան, որը նիրվանայինհասնելու ուղի է ցույց տալիս յուրաքանչյուր մարդու:Հինայան լայնորեն տարածված էՇրի Լանկայում և Հարավարևելյան Ասիայում (Կամբոջա, Լաոս, Թայլանդ, Մյանմա և այլն), Մահայան՝ Արևելյան Ասիայում (Չինաստան, Կորեա, Ճապոնիա, Վիետնամ,Սինգապուր, Թայվան և այլն)։ Մահայան յուրահատուկ զարգացում ստացավՏիբեթում և կոչվեց Տիբեթական բուդդիզմ, իսկ Ճապոնիայում տարածվեց բուդդիզմիԶեն տարատեսակը։
Բուդդայականությունն այսօր համարվում է աշխարհում ամենաարագ տարածվող կրոնը։ Բուդդիզմը աշխարհի հնագույն կրոններից է և հանդես է գալիս Արևելքիքաղաքակրթության ընդհանուր հավատալիքների համալիրում։ Բուդդիզմը սկզբնական շրջանում հանդես է եկել որպես կրոնական ազատախոհ երևույթ ընդդեմ քարացած ուղղափառ բրահմայությանը և արտաքին ծիսակարգերին։
Բուդդիզմը չընդունեց ինչպես բրահմայի ուսմունքը, այնպես էլ Վեդայի սրբերի հեղինակությունը՝ հաստատելով, որ յուրաքանչյուր մարդ կարող է դառնալ սուրբ՝արխատ կամ բուդդա։ Դրա հետ մեկտեղ բուդդիզմը հանդիսանում է Ուպանիշադիփիլիսոփայության կրկնությունը՝ նոր տրամաբանությամբ։ Կարմայի օրենքներիհանդեպ հավատքը, վերածնվելու և մոկշայի կամ նիրվանայի հասնելու հնարավորությունը, աշխարհի և անհատականության փոփոխական լինելու գաղափարներն ընդհանուր են ուպանիշադի և բուդդայի համար։ Բուդդայականությանդավանանքը հիմնականում շարադրված է «սուրբ» գրքում, որը բաժանվում է 3 մասի՝«Վինայա», «Սուտտա», «Աբիդամմա»: Բուդդայականությունը հանդես է եկել ժամանակին իշխող բրահմայականության դեմ՝ մերժելով այդ կրոնի ծիսակատարությունները, վերացական, մտահայեցական դրույթները, դասային սահմանափակումները, առաջ է քաշել մարդու փրկության, ազատության գաղափարը: Փրկության գաղափարը շարադրել է «Չորս ազնիվ ճշմարտությունների» մասին ուսմունքում, որի համաձայն՝ կյանքը տառապանք է, իսկ դրա պատճառը մարդու ցանկություններն ու կրքերն են: Տառապանքներից կարելի է ազատվել՝ խեղդելով կիրքը և ցանկությունները, որոնք էլ նիրվանային հասցնող փրկության ուղիներն են:Նիրվանայի կարելի է հասնել մեդիտացիայի (խորասուզում) միջոցով։ Փաստորեննիրվանան հենց նույն տառապանքների, ցանկությունների դադարումն է, որը մարդունկտրում է արտաքին աշխարհից և նրա օբյեկտների հետ կապվածությունից։ Ըստբուդդայի, տառապանքների ակունքը ծնունդն է, քանի որ մարդը անընդհատվերածնվում է։ Մահից հետո նրա հոգին կարծես լքում է մարմինը, ինչպես իր հինզգեստը կամ վերարկուն և վերաբնակվում է մեկ այլ մարմնի մեջ։ Այստեղ կարևոր էկառմաի գաղափարը։ Կառմա նշանակում է գործ, այսինքն թե մարդը իր կյանքիընթացքում ինչ դրական կամ բացասական արարքներ է գործել։ Եթե նրա կառմանդրական է, ապա հաջորդ կյանքում նա կվերծնվի իբրև հարուստ, երջանիկ, առողջ, իսկեթե բացասական է, ապա՝ միջատ, որևէ կենդանի կամ նույնիսկ առարկա։ Այստեղշեշտվում է մարդու անհատական վարքագիծը և ի տարբերություն Հնդկաստանիփիլիսոփայական այլ դպրոցների, որոնք շեշտում էին ֆատալիզմը(ճակատագրապաշտությունը), բուդդիզմը կարևորում է վոլիտալիզմի սկզբունքը։Մահը փոխակերպումն է մի այլ կյանքի, հետևաբար՝ նոր տառապանքների: Նոր ծնված մարդը կապված է իր մահացած նախորդի հետ, ուստի յուրաքանչյուրը պատասխանատու է իր նախորդի արարքի համար։ Փրկության հասնելու համար Բուդդան շարադրել է ութմասնյա ուղի։ ճշմարիտ խոսք, ճշմարիտ միտք, ճշմարիտ գործ, ճշմարիտկենսակերպ, մտքերի ճշմարիտ ուղղորդում և այլն, որոնք անցնելուց հետո մարդը ձեռք էբերում անխռով հոգեվիճակ։ ։Բուդդիզմում տառապանք հասկացվում է ոչ միայնֆիզիկապես, այլ նաև «հոգու» տառապանք: Ծնունդը տառապանք է, հիվանդությունըտառապանք է, երությունը տառապանք է, մահը տառապանք է: Կարճ ասած մարդկայինկյանքի մաղկացուցիչ մասն է տառապանքը, ավելին` դա անձի գոյության ձևն է: Չնայածայդպիսի գոյությունը չի համարվում ճշմարիտ, քանի որ տառապանքը անբնական է,դրա համար էլ պետք է այդ գոյության ձևից ազատվել: Տառապանքից ազատվելուհամար պետք է հասկանալ նրա պատճառները: Տառապանքի գլխավոր պատճառըբուդդիզմում «անհայտությունն» է, որը հանդիսանում է տառապանքին տանողպատճառահետևանքային շղթայի առաջին օղակը:Բուդդիզմում առաջնահերթգնահատվում է անհատական փորձը և այստեղ ասվում է, որ ուսմունքին պետք չէվերաբերվել որպես դոգմայի: Բուդդան հորդորում է իր ուսմունքը փորձի մեջօգտագործել և եթե իրեն չարդարացնի պետք է դեն նետել այն: Դրանից բացի Բուդդանինել օր ուսմունքը դիտում էր որպես նավակ, որի շնորհիվ պետք է անցնել օվկիանոսը ևհասնել մյուս ափ` նիրվանա: Ափ հասնելուն պես նավակը արդեն պետք չի: Նրահետագա ճանապարհը ընկած է բառերից և մտքերից այն կողմ: Նրա մահից հետո իրուսմունքը փոխանցվում էր բանավոր կերպով մինչև մ.թ 1-ին դարը, երբ կազմվեցգրավոր բուդդիստական կանոնը` Տրիպիտական (Երեք զամբյուղ), այն բաղկացած էերեք մասերից` սուտրաներ, վինայա, արխիտխարմա: Բուդդայական սուտրաներումհաճախ է հանդիպում անհամապատասխանություններ և դա բացատրվում է նրանով,որ Բուդդան իր քարոզներով դիմում էր համապատասխան մարդուն և իրխորհուրդները անհատական բնույթի էին և ոչ թե` համամարդկային: Դրա հետևանքովէլ Բուդդայի ուսմունքի հիման վրա ձևավորվեցին մի շարք բուդդայական դպրոցներ,որոնք զարգանում էին վաղ բուդդիզմի այս կամ այն հիմնավորմանուղիով Բուդդայականության բարոյականության հիմնական սկզբունքը ներքին ինքնակատարելագործումն է, հոգեկան և մարմնական զանազան պահանջմունքների մերժումը, որի շնորհիվ մի շարք վերածնումների միջոցով կարելի է հասնել հավիտենական ու բացարձակ անդորրին, երանելի նիրվանային և, ըստ էության, միանալ Բուդդային: Բուդդայականության մեջ չկա Արարչի՝ Աստծու և Փրկչի գաղափարը: Նիրվանային հասած մարդիկ՝ բուդդաները, հավասար են Բուդդային: Բուդդայականությունն ընդունում է նաև վերածնության գործընթացըհաղթահարած,սակայն դեռևս նիրվանային չհասած էակների՝ բոդիսատներիգոյությունը: Բուդդայականության հետագա զարգացման ընթացքում աստիճանաբարառաջացել է բուդդաների և բոդիսատների պաշտամունքը: Բուդդիզմի ազդեցությունըՀնդկաստանի և այլ երկրների մշակույթի վրա ընդարձակ է։ Առաջին հերթին բուդդիզմը մեծ ազդեցություն թողեց արևելյան ճարտարապետության, գեղանկարչության,երաժշտության, թատրոնի, պարերի վրա։ Բուդդիզմի տարածմանը համընթաց կառուցվում էին բազմաթիվ բուդդայական վանքեր, եկեղեցիներ, քարանձավային և լեռնային համալիրներ։ Բուդդիզմը Հեռավոր Արևելքի երկրների ճարտարապետությանը նոր գծեր հաղորդեց, որն այժմ համարվում է ավանդական։ Բուդդիզմի գաղափարախոսությունների ազդեցությամբ ծաղկում ապրեցայգեգործությունը։ Ոչ մի կրոն այնպես ամուր կապված չէ բուսականության, բնության գեղեցկության հետ, ինչպես բուդդիզմը։ Վանականները Բուդդայական վանքերի շրջապատը բույսերով էին շրջապատում և նրանք երկար ժամանակ ունեին սրանք մշակելու համար, որը հոգևոր հանգստության հետ համահունչ էր։ Դրա համար էլ այն ժամանակներում այգեգործության արվեստը այդպիսի խոր կապեր ուներ վանքերի ու եկեղեցիների հետ։ Բուդդայական վանքերը դարեր շարունակ հանդիսացել են արևելքի երկրների մշակութային գլխավոր կենտրոնները։ Այստեղ իրենց ժամանակն են անցկացրել մի ամբողջ սերունդ բանաստեղծներ, նկարիչներ,գիտնականներ ևփիլիսոփաներ։ Վանքերի արխիվներում և գրադարաններում պահպանվել են գրավոր մշակույթի անգին գանձեր, որոնք դարեր շարունակ բազմացվել են աշխատասեր վանականների կողմից։ Բուդդիզմի հետ Ճապոնիա մտավ նաև չինական «այբուբենը»։ Չինական բուդդայական վանականները հայտնագործեցին գրատպության արվեստը։Թեյախմության արվեստը առաջին անգամ ի հայտ է եկել բուդդայական վանքերում. երկարաժամյա մեդիտացիաներից թարմանալու միջոց էր հանդիսանում թեյելը։

Աղբյուրը՝ Արինա Հակոբյանի բլոգը

Share on Google Plus

About Unknown

This is a short description in the author block about the author. You edit it by entering text in the "Biographical Info" field in the user admin panel.